Ondersteboven metselen

Van oudsher werden kademuurconstructies vaak helemaal gemetseld van bakstenen. Omdat betonnen kademuren niet passen bij een historische binnenstad, zien we toch het liefste metselwerk aan de buitenkant. Maar jarenlang een ploeg metselaars in de gracht die geduldig kademuren metselen, is geen optie. Daarom zijn bouwbedrijven op zoek gegaan naar een manier om het metselwerk van te voren op prefab betonnen kademuren te maken. Het moet er natuurlijk wel goed uitzien, geen stenen-printje op het beton of die kunststof steenstrips zoals in de jaren zeventig.

Ondersteboven gemaakt

Laurenzo Victorie werkt als projectleider bij Rutte Groep. Voor verschillende Amsterdamse grachten maakt dat bedrijf prefab kademuurelementen, volgens de specificaties van de gemeente. Speciaal voor dit vraagstuk bedacht Laurenzo een mal, die hij op een verticaal vlak neerlegt. In de mal zijn ruimtes uitgespaard voor bakstenen. Tijdens een rondleiding laat hij zien hoe het werkt. “In de vakken van de rubberen mat leggen we de bakstenen op hun plek”, vertelt hij. “Daartussen strooien we zilverzand. Daarna brengen we de wapening aan en storten we een laag beton over de stenen. Als het beton een dag later is uitgehard, halen we de elementen uit de bekisting. Met een vacuümmachine met een gigantische zuignap kunnen we het element oppakken en kantelen.” Het resultaat kun je vergelijken met een ondersteboven tarte tatin: de bakstenen, die onderop liggen en worden bedekt door het beton, zitten na het omdraaien aan de buitenkant.

Bakstenen op de zaagtafel

Het klinkt zo makkelijk, maar dat was het zeker niet, legt Laurenzo uit. “Bij de eerste testen zagen we dat de bakstenen niet goed bleven liggen als we het beton erop stortten. Ze kwamen een beetje omhoog, ze gingen als het ware drijven in het beton en kantelden onderling, waardoor er beton aan de voorzijde langs liep. Dat was juist niet de bedoeling.”

Terug naar de tekentafel dus. Laurenzo ontdekte dat halve bakstenen het beter deden. Alle bakstenen door de zaagtafel dus, om ze te halveren. “Het voordeel is dat we ongeveer de helft van het aantal bakstenen nodig hebben. We leggen de bakstenen met de gezaagde kant naar de betonzijde, in de kademuur zien ze er hetzelfde uit als normale bakstenen.” Daarom staat in de werkplaats, naast de storttafel, een grote zaagtafel. Daarnaast nog een zak afgebrokkelde bakstenen. “We hebben eerst geprobeerd om de stenen met de hand doormidden te knippen,” legt Laurenzo uit, “maar dat ging vaak fout. Het resultaat: gigantisch veel breuk, hartstikke zonde. De zaagtafel bleek de beste oplossing.”

Te netjes

De eerste prefab kademuren werden geplaatst, ze zagen er netjes uit. Laurenzo kreeg zelfs kritiek kreeg dat zijn gemetselde kademuren té netjes waren. De voegen waren te recht, de lijnen waren te strak. Laurenzo: “We hebben een nieuwe mal gemaakt, met wat meer speling voor de stenen in de patrijzen. Het gaat om een paar millimeter, maar daardoor ziet het geprefabriceerde muurelementje eruit alsof het handmatig is gemetseld.”

Het afvoegen werd eerst nog in het werk gedaan, dus nadat de kademuren op hun plek waren geplaatst. Maar ook dat gebeurt tegenwoordig in de fabriek. “Veel makkelijker, we kunnen er goed bij en de voeger kan in één beweging door in een korter tijdsbestek. Na installatie hoeven we alleen maar een rijtje stenen te metselen en af te voegen waar twee elementen op elkaar aansluiten. Dat scheelt tijd: we kunnen in een paar dagen de prefab schorten plaatsen, vanaf het water.”

Sommige metselvoegen zijn opzettelijk iets dieper en bij het voegen wordt een speciale mortel gebruikt, een kalkrijk mengsel speciaal voor het milieu, vertelt Laurenzo. “Dat zorgt ervoor dat plantjes zoals varens weer gaan groeien tussen de voegen.”

Nauwgezet

We moeten niet denken dat Laurenzo zomaar elke baksteen in een kademuur kan verwerken. De soort stenen, de kleur van die stenen en het kleurmengsel wordt bepaald door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit, vroeger de welstandscommissie. “We maken verschillende proefpanelen, platen waar we een stukje metselwerk op maken. Die worden beoordeeld door de commissie. Zij bepalen welke combinatie van metselsteen en voegmortel ze het beste vinden passen op die specifieke locatie. Ze letten daarbij op de kademuren en bruggen in de buurt, maar ook op de gebouwen en natuurlijk kijken ze naar de historische waarden. Buitengewoon nauwgezet gaan ze te werk, prachtig. Soms moet ik erom grinniken. Na een half jaar zijn de stenen verkleurd door de buitenlucht, de begroeiing en de regen, dus dan zie je dat subtiele kleurverschil bijna niet meer.”