Een hotel voor vissen

De speciale vishotels kunnen door veel vissen in de gracht worden gebruikt, maar ze zijn vooral bedoeld voor de rivierdonderpad. Dat is namelijk een beschermde soort, die door de werkzaamheden aan de grachten zo verstoord kan raken, dat ze misschien de Amsterdamse gracht wel de rug toekeren. Rivierdonderpadden zijn – anders dan de naam doet vermoeden – kleine visjes, die vooral ’s nachts actief zijn. Ze hebben holtes in de kademuur nodig om hun eitjes af te zetten en beschermen tot ze uitkomen. Nu we in de stad 200 kilometer kademuur vernieuwen, zou er voor de rivierdonderpad geen plek meer zijn. Daarom grijpen we deze projecten aan om ecologische verbeteringen door te voeren. Niet alleen voor de rivierdonderpad, maar voor het volledige ecosysteem in en om de grachten.

Plafond grof graag

Jorine Noordman, specialist natuurinclusief bouwen, heeft aan de ontwerpers van de vishotels laten weten hoe ze het hotel zo aantrekkelijk mogelijk kunnen maken voor rivierdonderpadden. RAVON, de organisatie die reptielen, amfibieën en vissen onderzoekt, heeft daarbij geadviseerd. “We weten dat de holtes maximaal 8 centimeter groot moeten zijn,” vertelt ze. “En de rivierdonderpad wil graag een grof plafond, zodat ze daar de eitjes goed aan kan vastmaken. Hoe grof precies, vroegen de ontwerpers van het vissenhotel. Ja, hoe leg je dat uit? We zijn in een bouwmarkt allemaal soorten schuurpapier gaan vergelijken, zodat we konden doorgeven hoe grof de korrel moest zijn. Dat was voor de ontwerpers ook duidelijk. Toen we het eerste prototype zagen, werd ons op het hart gedrukt dat het nog een beetje ruw en ongelijk was allemaal. Niks meer aan doen, was mijn reactie. Hoe rommeliger en slordiger het is, hoe beter voor de rivierdonderpad.”

Paling welkom

Ook andere gasten zijn welkom in het vishotel, zoals de paling. “Met de paling gaat het echt heel slecht. In onze grachten zoeken ze vooral rust,” zegt Jorine. “Ze moeten namelijk helemaal naar de Sargossozee zwemmen om te paaien, 6.000 kilometer verderop. Dat kost enorm veel energie. In de gracht willen ze aansterken en uitrusten in voorbereiding op die reis.”
Eten genoeg in het vishotel: de oppervlakte van de betonnen bouwwerken zijn geschikt voor algen, waterplanten en mosselen. Die trekken dan weer waterinsecten, slakken en kleine vissen aan, waar de paling zich mee voedt. Bovendien zijn de betonnen vissenhotels zo ontworpen dat grotere roofvissen zoals snoek, snoekbaars en baars buiten de deur blijven. “Kijk, alle vissen moeten kunnen eten,” zegt Jorine. “Ik wil alleen niet dat het vishotel een soort all-you-can-eat voor roofvissen wordt. Ze zijn een stuk groter en lomper dan de rivierdonderpad, dus passen zij niet in de uitsparingen die in het beton zijn gemaakt. Een enkel stekelbaarsje zal er misschien wel naar binnen kunnen glippen, maar dat is niet zo’n ramp.”

Meer leven in de gracht

Ook op andere plekken in de stad worden voorzieningen getroffen voor de onderwaterwereld van de Amsterdamse grachten. Zo zijn aan de Nieuwe Herengracht speciale viskorven aan de kademuur gehangen, net onder de waterlijn, waar vissen zich kunnen verstoppen tussen takken, oude bladeren, stukken basalt en stenen. De vishotels aan de Jacob Catskade liggen sinds eind 2024 in het water, net als 2 vishotels onder de steiger aan de Singelgracht.

Jorine: “We voeren onderzoek uit naar de effecten van deze maatregelen, samen met de aannemer, AMS, IBED (Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics, red.), de UvA en de universiteit in Wageningen. Neemt de biodiversiteit inderdaad toe, is er meer leven in de gracht, zoals de bedoeling is? Dat wordt gemeten met DNA-onderzoek, onderwatercamera’s en verschillende steekproeven.” Misschien blijkt uit het onderzoek dat de betonnen vishotels beter werken dan de viskorven, of juist andersom. Ook wordt in het onderzoek meegenomen wat het effect is van de ribbelbodems en andere ecologische maatregelen.