Bang voor de Bullebak 

Generaties kinderen in Amsterdam werden voor hem gewaarschuwd: niet te dicht bij het water, want dan pakt de Bullebak je. Het watermonster woont al eeuwen in de Bullebakssluis. Daar kun je hem horen bulderen als het water door de sluis loopt, en sommige voorbijgangers hebben zijn rode ogen zien gloeien in het donker.

De Bullebak is eeuwenoud. Hij komt al voor in het toneelstuk De Spaanse Brabander uit 1618, van Bredero: ‘Het was de duyvel, of de bulleback’. De schoolmeester en geschiedschrijver Jan ter Gouw beschrijft hem in 1874 in het boek Amstelodamiana: ‘’t Was een ijselijk waterspook, dat in diepe kolken woonde, en altijd op de loer lag, om den onvoorzigtige, die zich te digt op ’t kantje waagde, bij de beenen te pakken en in de diepte te sleepen.’ 

Bang voor water 

De Bullebak is een watermonster zoals er in de zestiende en zeventiende eeuw wel meer voorkwamen. Waarschijnlijk werden ze door ouders ingezet om hun kinderen bang te maken voor de waterkant, handig in een land vol sloten en plassen als Nederland. Als je het zo bekijkt, is de Bullebak familie van de Boeman, de Bietenbouw, de Tenensnijder en Baas Kinderschrik. Er zijn zelfs watermonsters, zoals Jan Haak of de hakeman, die kinderen met een haak het water in trekken. Het watermonster Nekker, dat in Noord-Brabant op kinderen loerde, lokte ze met fonkelende lichtjes naar de waterkant. Als ze goed keken, en zich een beetje voorover bogen, dan zagen ze onder het wateroppervlak de lichten van zijn onderwaterpaleis glinsteren. 

Het monster is gaan zwerven

Eeuwenlang had Amsterdam 2 sluizen in de Marnixstraat die beide naar het watermonster zijn vernoemd: ter hoogte van de Brouwersgracht en aan het eind van de Bloemgracht, bij de Raampoort. De sluis over de Brouwersgracht werd in 1889 verbouwd tot een brug. Sindsdien heet hij simpelweg de Bullebak. De sluis aan het eind van de Bloemgracht heet nog steeds Bullebakssluis. De Bloemgracht gaat daar over in de Singelgracht en de Hugo de Grootgracht, die vroeger Bullebackxsloot heette.

Bij werkzaamheden aan de bruggen en kademuren moet goed rekening gehouden worden met de Bullebak, waarschuwde historicus Ter Gouw eind negentiende eeuw al. Want bij een eerdere renovatie van de Bullebaksluis is het monster gaan zwerven. ‘Natuurlijk is echter bij ’t sloopen van wal en verwulft de Bullebak verhuisd, ofschoon niemand weet waarheen.’ 

Hij grijpt je 

De Bullebak is vertrokken, maar waar naartoe? In de jaren zestig dook hij weer op in het televisieprogramma Ja Zuster, Nee Zuster. ‘De Bullebak uit de sloot, blijf uit de buurt van het water want hij grijpt je bij je poot’ zongen de acteurs. Gelukkig werd het monster in de aflevering zelf verdronken door zuster Klivia.

Kunstenares Martie van der Loo heeft zich laten inspireren door de mythische Bullebak. Ze heeft een beeld van zijn gruwelijke gezicht gemaakt, uitgehakt in een brok baksteen van de gesloopte Bullebakbrug. Bij de renovatie van de Bullebakbrug is het beeld in het water geplaatst. Nu loert hij vanuit de gracht bij de Marnixstraat weer naar mensen die toch te dicht in de buurt van het water durven te komen. Loop je te dicht langs de kaderand? Kijk maar uit…