Schrijver, strijder, wereldburger 

De bibliografie van Albert Helman (1903-1996) is indrukwekkend. Hij schreef bijna 130 boeken, waarvan vooral de romans Zuid-Zuid-West en De Stille Plantage erg bekend zijn. In Zuid-Zuid-West, voor het eerst verschenen in 1926, beschrijft hij koloniaal Suriname door de ogen van een jongeman. Het boek wordt gezien als de eerste Surinaamse roman. De Stille Plantage (1931) gaat over het slavernijverleden en een plantagehouder die probeert op een andere manier te werken. Ondanks zijn indrukwekkende romans kreeg Helman geen literaire prijzen voor zijn werk. Boeken die werden geschreven door mensen met een koloniale achtergrond kwamen in die tijd niet voor prijzen in aanmerking. 

Andere naam 

‘Albert Helman’ was niet zijn echte naam. De succesvolle schrijver werd in 1903 in Paramaribo namelijk geboren als Lodewijk Lichtveld, roepnaam Lou. Hoogleraar Michiel van Kempen schrijft over Lichtveld dat er ‘vijf soorten bloed’ door zijn aderen stromen, namelijk dat van zijn twee Indiaanse grootmoeders, gecombineerd met dat van Creoolse, Franse, Duitse en Nederlandse voorouders. Als jongen van twaalf ging de jonge Lou in Roermond naar de priesteropleiding, maar hij had zoveel heimwee dat hij snel terugkeerde naar Suriname. Daar koos hij voor een muziekopleiding. Als 22-jarige kwam hij weer naar Nederland. Na een opleiding musicologie en de kweekschool ging hij aan het werk als journalist en muziekrecensent. 

Man die alles kan 

Helman is een echte uomo universale, een multi-talent. Hij schreef niet alleen een stapel romans, maar componeerde ook muziek, onder andere voor de film Regen van Joris Ivens. Als dichter was hij aangesloten bij de katholieke kring De Gemeenschap, waar hij met onder andere J.J. Slauerhoff en Hendrik Marsman werkte aan een literair tijdschrift. Daar kreeg Helman ook zijn pseudoniem, bedacht door de oprichter van het tijdschrift Pieter van der Meer de Walcheren. ‘Helman’ was een verhaalfiguur bedacht door Van der Meer, en een woordgrapje met de achternaam van Jan Engelman, een beroemde dichter in die tijd. In 1962 kreeg Helman een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam voor zijn studie van creooltalen, met name Sranantongo en Surinaams-Nederlands. 

Helman was daarnaast ook een prominent politiek activist. In 1932 verhuisde hij naar Spanje, om voor de Groene Amsterdammer en NRC te schrijven over de oorlog tegen Franco. Hij vocht zelfs mee met de republikeinen en moest in 1937 vluchten voor de fascisten. Na omzwervingen in Frankrijk en Mexico keerde hij in 1939 terug naar Nederland, waar hij zich bekommerde om de Joden die Duitsland ontvluchtten. Tijdens de oorlog dook hij onder en sloot zich aan bij het verzet. Hij vervalste onder andere persoonsbewijzen en nam deel aan protestacties tegen de Kultuurkamer. Ook publiceerde hij oorlogsverzen en artikelen in het verzetsblad Vrije Kunstenaar onder creatieve pseudoniemen als Joost van den Vondel en Friedrich W. Nietzsche. In 1949 verhuisde hij weer naar Suriname, waar hij minister van Onderwijs en Volksontwikkeling werd. Later werkte hij als diplomaat in Washington. 

De Dolle Dictator 

Al die tijd bleef hij schrijven. Zijn ervaringen in Franco’s Spanje verwerkte hij in De Dolle Dictator en De Sfinx van Spanje, het lot van de Joodse vluchtelingen beschreef hij in Miljoenen-leed. In zijn latere carrière publiceerde hij vooral bloemlezingen van zijn artikelen, en historische werken. Samen met zijn vrouw, Leni Mengelberg, schreef hij ook nog twee kookboeken, waarmee ze in hun tijd in Spanje wat extra geld konden verdienen. 

Ketikoti als symbool, meer niet 

Over de viering van Ketikoti had Albert Helman altijd gemengde gevoelens. Toen de Surinaamse regering in 1955 voorstelde om van 1 juli een nationale feestdag te maken om de afschaffing van de slavernij te vieren, was Helman bang dat het feestje alleen een symbool zou zijn. Hij zag dat het afschaffen van slavernij niet automatisch zorgde voor vrijheid en gelijkheid van de voormalig slaafgemaakten, en hun nakomelingen. Daar moet meer voor gebeuren, vond hij. Hij maakte zich zorgen over de politieke situatie in Suriname na de onafhankelijkheid. Met zijn romans en historische boeken droeg en draagt hij bij aan de verwerking van het slavernijverleden. 

Na zijn pensioen woonde Albert Helman op het Caribische eiland Tobago en in Italië. Uiteindelijk verhuisde hij naar Amsterdam-Buitenveldert. Daar is hij in 1996 op 92-jarige leeftijd overleden. 

Bronnen: Wikipedia, DBNL, Literatuurmuseum.nl, literatuurgeschiedenis.org 
Foto: Stadarchief Amsterdam