Welkom in ons vissenhotel

De rivierdonderpad is geen pad, maar een vis. Zie je ‘m recht van voren, dan begrijp je z’n misleidende naam: ze hebben een platte kop en een brede mond. In onze grachtengordel voelen ze zich thuis, ’s nachts zwemmen ze hun kostje bij elkaar en overdag rusten ze uit in de kleine kuilen en spleten tussen stenen van de kademuren. Gaan die kademuren op de schop, dan moeten we ook een nieuwe woonplek voor de rivierdonderpad maken. De vis is namelijk een beschermde soort volgens Europese richtlijnen.

Vissenwensen

Bouwkundig ecoloog Jorine Noordman en haar collega’s hebben de verlanglijstjes van vissen opgeteld bij de richtlijnen van Waternet, en de mogelijkheden van de bouwbedrijven die aan de grachten en kademuren werken. “Zo hebben we verschillende oplossingen ontwikkeld. Aan de Duivendrechtsevaart is bijvoorbeeld een kademuur met holtes voor de vissen geplaatst, zogenaamde visstenen. Aan de kademuren van de Nieuwe Herengracht zijn onlangs de eerste viskorven opgehangen.” Dat zijn draadstalen constructies, gevuld met stenen, kleine stukken basalt, betonstukken en bovenop takken. De korf hangt aan een haak aan de kademuur, minimaal 20 centimeter onder de waterspiegel.

Plak maar aan het plafond

Natuurlijk zijn ook andere vissen welkom in het vissenhotel, maar bij dit ontwerp is vooral rekening gehouden met de rivierdonderpad. Dat is een bijzonder kritische gast, vertelt Jorine: “Ze zoeken een schuilplaats die niet te groot en niet te klein is. Dus zorgen we voor ruimtes van een tot acht centimeter, zodat zowel jonge vissen als de grotere volwassen vissen een passende plek hebben. Ze hebben een voorkeur harde stenen, waar ze aan het plafond hun eitjes kunnen plakken. Waarom aan het plafond? De eitjes hebben zuurstof nodig. Als het water in de gracht een beetje klotst, ontstaan er luchtbelletjes die tegen het dak van de hotelkamer blijven hangen. Zo kunnen de viseitjes zich goed ontwikkelen. Ze worden voortdurend bewaakt door de vadervis die maar af en toe uit het holletje schiet om snel wat te eten: vlokreeftjes, waterpissebedden, muggenlarven en andere insectenlarven. Af en toe wappert hij met zijn vinnen de algen en het slib van de eieren, zo groot is zijn toewijding. Ik ken eigenlijk geen andere vis in Amsterdam die op deze manier voor zijn eieren zorgt.”

Nestplek ingepikt

De rivierdonderpad heeft het niet makkelijk. Hij houdt vooral van zoet water, terwijl het water in de grachten juist wat zouter wordt. Zo heeft hij concurrentie van de grondel, een invasieve exoot die beetje bij beetje de nestplekjes van de rivierdonderpad inpikt en z’n eten opeet. “Die grondels zijn er met zulke grote getalen dat de rivierdonderpad er eigenlijk niet tegenop kan,” zegt Jorine. “Ook uitheemse kreeftsoorten, die steeds meer in de gracht voorkomen, jagen op de rivierdonderpad en nemen de schuilplekken over. De grondels brachten bovendien een parasiet mee, die de rivierdonderpadden verder heeft verzwakt.”

Verstoppen in de korf

En dan worden ook nog z’n verstop- en nestplekken verstoord door werkzaamheden aan kademuren. Om hem niet verder dwars te zitten, moeten we ervoor zorgen dat die schuilplaatsen weer terugkomen in de grachten. Jorine: “We werken aan een netwerk van plekken waar de rivierdonderpad kan schuilen en eitjes kan afzetten. Komt op een bepaalde plek in de gracht een overstort van het riool, of is er iets anders waardoor de waterkwaliteit verslechtert, dan moeten ze binnen tien meter genoeg andere plekken kunnen vinden. Ze zwemmen namelijk niet zo ver, een meter of tien hooguit. En ze zijn bijzonder gehecht aan hun vaste plekken, ze weten hun vaste plek zelfs na weken weer terug te vinden.”

Andere vissen profiteren mee van de viskorven, zoals de paling. Die soort staat onder druk, ook in onze grachten. De spleten en kieren van de viskorven bieden genoeg verstopplekken tegen grotere roofvissen zoals de snoek, aal, baars en de snoekbaars. Ook visetende vogels zoals de ijsvogel, fuut, meerkoet, blauwe reiger kunnen er niet bij als de vissen in de viskorf zitten.

De bovenste laag van het vissenhotel bestaat uit wilgentenen en hout. Het idee is dat daar waterplanten gaan groeien. Zij verhogen de waterkwaliteit, ze filteren het water en voegen er zuurstof en voedingsstoffen aan toe. “En op de waterplanten groeien algen waar weer insecten of vlokreeftjes op af komen, waar andere vissen zich mee voeden. Goed voor de biodiversiteit.”

Vis zegt niks

Wat vindt de rivierdonderpad zelf eigenlijk van de nieuwe viskorven? “Konden we maar met ze praten”, verzucht Jorine. “We doen voortdurend onderzoek naar het aantal rivierdonderpaden in de grachten. We gaan bijvoorbeeld zaklampvissen, ’s avonds, want dat is het moment dat ze in actie komen. Natuurbeschermingsorganisatie Ravon, gespecialiseerd in reptielen, amfibieën en vissen, organiseert dat. Zij hebben ook geadviseerd bij het opstellen van eisen waar de viskorven aan moeten voldoen. Onze ambitie is duidelijk: na de werkzaamheden zwemmen er meer rivierdonderpadden in de gracht dan voor we begonnen.”