Grote schoonmakers

In de Amsterdamse grachten leven mosselen. Niet die glanzende zwarte mosselen die in een pannetje op tafel worden geserveerd met stokbrood of friet, maar zoetwatermosselen zoals de ribmossel (Dreissena polymorpha), de riviermossel (Unio tumidus), de zwanenmossel (Anodonta anatina) en de exotische quaggamossel (Dreissena bugensis). De een hecht zich aan harde oppervlakken zoals kades, boten of damwanden, de ander leeft graag in kalm, modderig water. 

In het ecosysteem onder water spelen mosselen een belangrijke rol. Want ze houden van schoon grachtenwater, waar het zonlicht dieper kan doordringen en waar niet te veel viezigheid rondhangt. Daar dragen ze zelf het nodige aan bij, want ze filteren het grachtenwater intensief. Een grote mossel kan wel 40 liter water per dag door z’n systeem pompen. Plankton, algen en bacteriën eet hij op, schoon water sproeit hij weer uit. 

Steen of fiets 

Jorine Noordman, specialist natuurinclusief bouwen, wil ervoor zorgen dat de mossel zich thuisvoelt in de Amsterdamse grachten. Sommige soorten houden van een stenige structuur, dus die zijn juist in de binnenstad aan het juiste adres. “We zorgen voor genoeg plekken waar ze zich aan vast kunnen maken, zoals ruwe stenen onder water of speciale ribbelbodems. Want een mossel moet zich ergens aan hechten, zoals stenen, houten palen en alles wat ze verder maar vinden. Je ziet het bijvoorbeeld als magneetvissers een fiets uit de gracht takelen: als die er lang genoeg in ligt, hebben de mosselen zich aan het roestige frame vastgeplakt.” 

15 centimeter grote schelp 

Vooral zwanenmosselen leveren een grote bijdrage aan het filtreren van water. Het zijn grote mosselen, hun schelp kan wel 15 centimeter groot zijn. Ze zijn te vinden in schone, ondiepe zoetwateromgevingen met een zachte ondergrond, zoals zand of modder. In de Amsterdamse grachten zitten ze vooral in de rustige, ondiepe stukken, waar ze zich ingraven in de bodem. 

Ook de exotische quaggamossel doet z’n best in de gracht. Jorine: “Die komt uit de Zwarte Zee, maar is inmiddels via ballastwater of door mee te liften op scheepsrompen op meer plekken terecht gekomen. Het is geen inheemse soort, maar we merken daar tot nu toe geen nadeel van. Hij kan iets beter tegen het brakke grachtwater, dat vooral in de grachten in de buurt van het IJ voorkomt.”

Mosselfeest 

Als je je hoofd niet onder water steekt, zie je niet zoveel van de zoetwatermosselen in de binnenstad. Ze verstoppen zich in de blubber op de bodem of zijn onopvallend door een laagje algen of groene waterplanten. Soms zie je sporen: schelpen die op de kaderand liggen. Die komen daar terecht doordat eenden en meerkoeten de mosselen uit het water slepen, vertelt Jorine. “Daar kunnen andere vogels ze afpakken, zoals kauwen of kraaien. Kraaien gooien mosselen soms van een lantaarnpaal naar beneden, zie ik soms tijdens een fietstocht in de stad. Ik denk dat ze hopen dat mensen eroverheen rijden en de schelp breken.” 

Onder water zijn de mosselen voedsel voor roofvissen, zoals snoeken en baarzen. Ze bijten de harde schelp door met hun stevige bek. Ook ratten lusten graag een mosseltje. Zie je een hoopje schelpen langs het water liggen, dan zou dat wel eens het zwanenmosselfeestje van een bruine rat kunnen zijn geweest. 

Natuur doet z’n werk 

Hoe meer mosselen, hoe beter het is voor de waterkwaliteit, zegt Jorine. “Ze zuiveren het water. Dat hebben we ook gezien op plekken waar we de kwaliteit van zwemwater wilden verbeteren. Daar zijn mosselbanken gemaakt, waar meters mosselen de waterkwaliteit verbeteren. Schoner water zorgt voor betere omstandigheden voor ander leven, ook in de gracht, zoals waterplanten.” 

Dus waarom zouden we niet zo nu en dan wat mosselen loslaten in de gracht? Maar dat is niet de bedoeling volgens Jorine. “Wij zetten geen dieren uit. We zorgen wel voor optimale omstandigheden, bijvoorbeeld door structuren aan te brengen in de gracht waar ze zich op kunnen vestigen. Dan laten we de natuur verder z’n werk doen. Als het water redelijk helder is en niet ondiep, met voldoende zuurstof en voedsel, dan komen de mosselen vanzelf.”