Bakens van verzet

De bruggen liggen alle 6 in of bij het Gerbrandypark in Slotermeer, het tuindorp dat in de jaren ’50 werd opgebouwd volgens de principes van licht, lucht en ruimte. De straten hier kregen de namen van oude burgemeesters, en van verzetsstrijders: Freek Ox, Dirk Bons, Johannes Post, Herman Coenradi, Theo Dobbe, Harry Koningsberger.

Opvallend is dat er geen enkele vrouwelijke verzetsstrijder bij zit, op 1 na: Reina Prinsen Geerligs. Toch waren tal van vrouwen actief geweest in het verzet. Misschien minder prominent of minder macho, maar vaak zeker zo vastberaden en effectief. Het tekent dan ook de toenmalige tijd. Vrouwen waren minder belangrijk. Tot 1957 mochten getrouwde vrouwen niet werken, niet alleen op reis, en geen eigen bankrekening openen. Ze werden voor de wet onbekwaam geacht. In dit klimaat is de belangrijke rol van vrouwelijke verzetsstrijders in de Tweede Wereldoorlog lang onderschat en ondergewaardeerd gebleven.

Vrouwelijk gezelschap

Zo heeft het tot 2016 geduurd tot de mannelijke verzetsstrijders in Slotermeer gezelschap kregen van 6 vrouwen die in het verzet zaten: Hannie Schaft, Jacoba van Tongeren, Frieda Belinfante, Hetty Voûte, Hester van Lennep en Henriette Pimentel. Stuk voor stuk speelden zij een cruciale rol bij een reeks van verzetsdaden in en rond Amsterdam. Van het in veiligheid brengen van Joodse kinderen en het helpen van onderduikers tot aanslagen, spionage en sabotage van de bezetter en zijn activiteiten.

Het beroemdst is misschien wel Hannie Schaft, het meisje met het rode haar, die verschillende aanslagen pleegde op collaborateurs en landverraders, en die 3 weken voor het einde van de oorlog geëxecuteerd werd in de duinen bij Bloemendaal. Maar vergeet ook niet de ongelooflijk belangrijke rol van Jacoba van Tongeren. Zij gaf leiding aan een verzetsgroep met 140 leden, die samen 4500 onderduikers veilig en in leven hielden. Mede dankzij een ingenieus systeem waardoor niemand in de groep verraden kon worden.

En vergeet ook Henriette Pimentel niet, die als directrice van de Joodse crèche aan de Plantage Middenlaan honderden kinderen in veiligheid bracht. En Hester van Lennep en Hetty Voûte, die daar vanuit het Amsterdamse en Utrechtse verzet direct bij betrokken waren. En Frieda Belinfante, die lid was van het Amsterdamse kunstenaarsverzet, zich aansloot bij de Groep 2000 en samen met onder meer Gerrit van der Veen de overval op het Amsterdamse bevolkingsregister voorbereidde.

De 6 bruggen

In eerste instantie ging het slechts om de vernoeming van 1 brug naar Jacoba van Tongeren. Naar aanleiding van de biografie van Jacoba door haar neef Paul van Tongeren nam voormalig burgemeester Job Cohen het initiatief om een brug in Slotermeer naar haar te vernoemen. Maar het gemeentebestuur vond dit zo’n goed idee dat ze besloten nog 5 vrouwelijke verzetsstrijders te eren met een brugnaam. De 6 namen werden onthuld op Bevrijdingsdag in 2016.

De bruggen dateren allemaal uit de jaren tussen 1950 en 1960. Een aantal van de bruggen is ontworpen door Piet Kramer, die toen aan het einde van zijn carrière bij de Dienst Publieke Werken van de gemeente Amsterdam zat. Die bruggen zijn typisch voor de Amsterdamse School, waarvan hij in de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw een van de belangrijkste exponenten was.

Hieronder vind je kort het verhaal van de 6 verzetsstrijders en de bruggen die nu hun naam dragen.

Hannie Schaft

Hannie Schaft is beroemd geworden als het meisje met het rode haar. Zij is een van de beroemdste verzetsstrijders die wij kennen. Hannie Schaft was actief in het verzet in Haarlem. Als verzetsstrijdster gebruikte ze de schuilnaam Hannie, haar eigenlijke voornaam was Johanna. Zij pleegde verschillende aanslagen op Duitsers, NSB’ers en collaborateurs. Uiteindelijk is zij bij een wegversperring gearresteerd toen ze illegale bladen en een wapen bij zich bleek te hebben. Drie weken voor de bevrijding is zij in opdracht van Willy Lages, hoofd van de Sicherheitsdienst in Noord-Holland, doodgeschoten in de duinen bij Bloemendaal.

Er is een boek over Hannie Schaft verschenen, Het meisje met het rode haar, en een gelijknamige speelfilm over haar gemaakt, met Renée Soutendijk in de hoofdrol. Verder is er ook een documentaire gemaakt, en zijn er vele scholen, straten, bruggen, en zelfs een planetoïde naar haar vernoemd.

Brug 601

De Hannie Schaftbrug ligt in de Burgemeester de Vlugtlaan bij de Johannes Poststraat. Het uitgebreide, originele ontwerp van Piet Kramer is uiteindelijk veel soberder uitgevoerd. Het is 1 van de 6 bruggen die Kramer in 1950 ontwierp voor deze nieuwe westelijke tuinstad. Op een van de leuningen is een plaquette aangebracht die herinnert aan de opening van deze wijk, de eerste van de westelijke tuinsteden in Amsterdam.

Jacoba van Tongeren

Jacoba van Tongeren was maatschappelijk werker binnen de Hervormde Kerk. Zij was de oprichtster van de Groep 2000, een verzetsgroep die tijdens de Tweede Wereldoorlog ruim 4.500 onderduikers verzorgde. Dat deed zij met geroofde voedselbonnen en vervalste persoonsbewijzen die zij met een netwerk van 140 leden over het hele land distribueerde. Zo kreeg Jacoba de bijnaam de Bonnenkoningin. Daarnaast was Jacoba ook betrokken bij de oprichting van Vrij Nederland. Doordat zij zeer omzichtig en tegelijk efficiënt te werk ging, hebben de meeste leden van haar groep de oorlog overleefd.

Haar neef Paul van Tongeren heeft een biografie van Jacoba geschreven. Naar aanleiding hiervan is een documentaire gemaakt: Jacoba van Tongeren, generaal van het verzet. De documentaire is te zien op NPO Start. Behalve met een brug is Jacoba inmiddels ook geëerd met een bronzen beeld. Dat staat in de Antillenstraat in Oud-West, waar zij in de oorlog woonde.

Hier lees je meer over de heldendaden van Jacoba. Paul van Tongeren vertelt hoe hij bij toeval ontdekte wat voor een belangrijke rol zij in het verzet had gespeeld.

Brug 602

De Jacoba van Tongerenbrug ligt in de Burgemeester Fockstraat over de Afwateringstocht. De brug is in 1953 aangelegd naar een ontwerp van Piet Kramer uit 1950. De brug is gebouwd in de Amsterdamse Schoolstijl met siersmeedijzeren balustrades en afwisseling van baksteen en graniet. Voor de granieten blokken waren kunstwerken van Hildo Krop gepland, maar die zijn pas in 1987 bewerkt en gerangschikt door beeldhouwer Ton Kalle.

Frieda Belinfante

Frieda Belinfante (1904 – 1995) was cellist en dirigent van onder meer het Sweelinck-orkest van de Gemeentelijke Universiteit in Amsterdam. In de oorlog sloot zij zich aan bij Groep 2000. Zij hield zich bezig met onder meer het vervalsen van persoonsbewijzen en het ondersteunen van onderduikers, Met Willem Arondéus, Gerrit van der Veen, Willem Sandberg en anderen bereidde ze de aanslag op het Amsterdams Bevolkingsregister op 27 maart 1943 voor. Toen diverse leden van haar verzetsgroep kort na de aanslag werden opgepakt, dook Belinfante onder. In 1943 wist ze te ontkomen naar Zwitserland. Na de oorlog emigreerde ze naar de Verenigde Staten.

Brug 600

De Frieda Belinfantebrug ligt in de Burgemeester Vening Meineszlaan vlak bij het spoor over een naamloos water. De brug dateert van 1951, en is een van de eerste bruggen die in de nieuwe tuinstad Slotermeer zijn geplaatst. Tegelijk is het een van de laatste bruggen van architect Piet Kramer, beroemd om de vele bruggen die hij voor de stad ontwierp in de stijl van de Amsterdamse School, voornamelijk in Plan Zuid. Die stijl vind je ook hier terug in de natuurstenen blokjes met het jaartal 1951, de afwisseling tussen baksteen en natuursteen en de brugleuningen van sierlijk smeedwerk. De Frieda Belingantebrug 1 is van de 6 bruggen die Kramer voor de westelijke stadsuitbreiding ontwierp.

Mientje ten Dam

Mientje ten Dam-Pooters (1917 – 2016) werkte in een naaiatelier in Amsterdam, toen ze van dichtbij een razzia meemaakte in de Joodse buurt. Ze riep haar collega’s op tot staking en werd actief binnen CS-6, waarbij ook haar broer Pam betrokken was. Mientje verspreidde illegaal De Waarheid en had in haar woning onderduikers, organisatoren van de Februaristaking en verzetsmensen van CS-6. In tegenstelling tot haar broer overleefden zij en haar zus Nel Pooters de oorlog. Na de oorlog bleef ze nog lange tijd lezingen houden op bijvoorbeeld scholen. Tot op hoge leeftijd streed ze tegen onrechtvaardigheid en discriminatie.

Brug 603

Brug 603 ligt in het verlengde van de burgemeester Eliasstraat bij de Haarlemmerweg. De brug is in 1959 en 1960 gebouwd. Het ontwerp is van Peter Pennink, in opdracht van de Dienst Publieke Werken. In 2016 werd de brug samen met 5 andere bruggen in Slotermeer vernoemd naar Henriette Pimentel. In 2021 kreeg die een andere brug naar haar vernoemd, dichter bij de Joodse crèche in de Plantage Middenlaan waar zij directrice was. Brug 603 kreeg de naam van verzetsstrijder Mientje ten Dam.

Hester van Lennep

Hester van Lennep (1916 – 2000) zette zich vanaf 1942 in voor de smokkel van Joodse kinderen naar onderduikadressen. Zij werkte onder meer samen met Johan van Hulst, de directeur van de Hervormde Kweekschool aan de Plantage Middenlaan. Vandaaruit werden honderden Joodse kinderen uit handen van de Duitsers gered. Hester werkte ook voor de illegale verzetskrant Trouw, samen met onder meer Sándor Baracs, een Joodse onderduiker die zij verzorgde, en met wie zij in 1944 illegaal in het huwelijk trad.

Brug 628

De Hester van Lennepbrug is een fietsbrug die het Gebrandypark verbindt met de Freek Oxstraat in Slotermeer. De brug dateert net als de Hetty Voûtebrug van 1956. Hij is ook van dezelfde architect: Cornelis Johannes Henke.

Hetty Voûte

Hetty Voûte studeerde biologie in Utrecht. In het eerste oorlogsjaar begon zij samen met haar twee broers met het uitgeven van een illegale krant onder de naam Bulletin. In dezelfde tijd bespioneerde ze militaire activiteiten van de Duitsers aan de kust, om door te seinen naar Engeland. Later ging ze werken voor het Kindercomité, een groep studenten uit Utrecht die tijdens de oorlog honderden Joodse kinderen heeft helpen onderduiken. Zij smokkelden de kinderen uit de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg en brachten hen naar veilige onderduikadressen.

Brug 629

De Henriette Voûtebrug is een fietsbrug tussen de Dirk Bonsstraat en het Gebrandypark in Slotermeer. De brug is in 1956 gebouwd op 22 palen. De esthetisch architect van de brug is Cornelis Johannes Henke, net als bij de Hester van Lennepbrug (brug 628), die in dezelfde periode is aanbesteed en gebouwd.