Een radicaal nieuwe oplossing

Toen de gemeente Amsterdam de aanbesteding voor het IPK uitschreef, wist Luc direct dat zijn bedrijf BAM zou willen meedingen. “Het is echt een superinteressant project”, zegt hij. “Je kunt alle grenzen die er normaal zitten aan het vernieuwen van een kademuur aan de kant schuiven, en een radicaal nieuwe oplossing proberen te vinden. En die oplossing mag je dan ook nog in hartje Amsterdam bouwen. Daar gaat je ingenieurshart echt wel sneller van kloppen!”

BAM vond een partner in ingenieursbureau Royal HaskoningDHV. Als Koningsgracht ontwikkelden ze samen het SAVE concept, wat staat voor Samen Amsterdamse kademuren Vernieuwen. Hiermee belandden ze uiteindelijk bij de laatste 3 combinaties. Vanaf het voorjaar van 2020 hebben ze dit concept ontwikkeld tot een prototype en uiteindelijk een beproefde methode voor de vervanging van kademuren.

Hier gaat je ingenieurshart
sneller van kloppen

Vanaf die tijd is ook Patrick Spaan van de gemeente betrokken als technisch manager. “Mijn rol is om kritisch mee te kijken met de ontwikkeling van het concept en te helpen waar dat kan en nodig is”, zegt hij. “Vanuit de gemeente kan ik expertise inschakelen en zorgen dat de methode goed landt bij alle partijen die daar een oordeel over moeten hebben, zoals de beheerder bij de gemeente, partijen als Waternet en Liander, en de omgevingsdienst .“

Samenwerking en drive

“Patrick heeft ons echt geholpen om onze oplossing door alle fases heen te loodsen,” vult Luc aan. “Dat gaat van het eerste, voorlopige ontwerp naar het ontwerp van een prototype dat helemaal is doorgerekend en uiteindelijk de lakmoesproef in de echte wereld. In ons geval is dat hier op de Brouwersgracht, waar we de kademuur over een lengte van 170 meter vervangen.”

“De samenwerking was vanaf het begin top”, zegt Patrick. “Je voelde direct dat het anders dan anders was. Het was een mooi en kansrijk concept, en er was een enorme drive en een positieve vibe om er samen een succes van te maken.”

Luc: “Bij zo’n innovatietraject kijkt de opdrachtgever ook meer naar de kansen in plaats van alleen naar de risico’s. Want je kijkt natuurlijk veel verder vooruit dan bij een eenmalig project. Je doet het voor de komende 8 jaar. Daar richt je je op.”

Amsterdamse procedures

En dat is ook nodig volgens beide, vooral in Amsterdam. “Zodra je bordjes met Amsterdam ziet, kom je een andere wereld binnen”, zegt Patrick met een glimlach. “We hebben hier heel veel procedures en heel veel stakeholders die er allemaal weer een eigen mening op na houden. En die moet je toch allemaal weten te overtuigen dat je met je oplossing doet wat je belooft.”

Luc knikt. “Neem bijvoorbeeld het behoud van bomen”, zegt hij. “Dat is een belangrijk onderwerp, maar er gaat wel heel veel werk in zitten. Om onze methode voor boombehoud gevalideerd te krijgen, hebben we tal van adviezen geschreven en onderzoeken gedaan om de stabiliteit van de bomen aan te tonen. Daarvoor hebben we meerdere onafhankelijke boomexperts moeten inschakelen die allemaal weer een rapport schrijven met aanbevelingen die wij dan weer verwerken. En dan zijn er ook nog de boomexperts van de gemeente zelf die meekijken en hun input leveren.”

“Het is natuurlijk ook een gevoelig en kwetsbaar onderwerp in onze stad”, vult Patrick aan. “Als je iets niet goed doet met beton, moet het op z’n slechtst over. Als er met een boom iets mis gaat, is ie dood.”

On the spot innoveren

Ondanks alle goede voorbereidingen op papier bleek de realiteit meermalen toch weerbarstiger te zijn dan gedacht. “Tijdens de pilot zijn we zo’n beetje alle obstakels tegengekomen die we tegen konden komen”, vertelt Luc met een lach. “Een brugfundering, een monumentaal hekje, inpassing van woonboten, we hebben het allemaal gehad. En dan moet je on the spot innoveren. Het begon al op dag 1. We zetten de eerste schep in de grond en we stuitten op een gigantisch stuk steen: het oude landhoofd van een brug die hier over de Lindengracht lag voordat die gedempt werd.”

“Tijdens de vooronderzoeken ontdekten we in archieftekeningen dat hier onder de grond het landhoofd van een oude brug lag”, vertelt Patrick. “Maar wat dat betekende voor de werkzaamheden konden we vooraf niet goed bepalen. Toen we buiten aan de slag gingen, bleken de archieftekeningen niet correct. Het landhoofd was een stuk groter en week ook op andere punten af van de tekeningen.”

Luc: “Het probleem was niet alleen dat we het oude metselwerk moesten verwijderen. Dat konden we gecontroleerd doen. Maar we moesten ook de nieuwe kadevloer bouwen zonder dat we konden steunen op de oude houten kadevloer, want die lag daar niet. En daar hebben we echt wel even op moeten puzzelen. Maar het is gelukt, en als we in de toekomst weer een groot obstakel tegenkomen dan hebben we een uitgewerkt plan op de plank liggen en zal het een stuk vlotter gaan.”

Omslagpunt

Al snel na het eerste obstakel diende zich een volgend probleem aan: de gekozen techniek om de funderingspalen in de bodem te boren voldeed niet aan de verwachtingen. “Het ging te langzaam”, vertelt Luc. “Dus moesten we op zoek naar een snellere methode met hetzelfde lage risicoprofiel. Dat betekent een methode die we ook in zo’n gevoelige omgeving met huizen en aanpalende bruggen konden gebruiken.”

“En dat is dan toch nog redelijk vlot gegaan”, zegt Patrick. “Zeker als je bedenkt dat je niet alleen een nieuw methode met een nieuwe machine moet bedenken, maar die ook weer moet inpassen in het proces en dat allemaal moet afstemmen met partijen als de beheerder en de verzekering.”

De oplossing voor de palen bleek uiteindelijk het omslagpunt voor het project. “Daarna kwamen we echt op stoom”, zegt Luc. “Toen we het boren van de palen goed onder controle kregen, konden we de snelheden halen die we hadden beloofd, en liep ook het hele systeem gesmeerd.”

“Als 1 radertje in je systeem hapert, hapert de rest ook”, weet Patrick. “Dan vallen er gaten in je werkstroom en verlies je alleen maar tijd. Zodra je het systeem onder controle hebt en de werkstroom voorspelbaar wordt, dan wordt dat ook echt je kracht.”

Duurzaamheid

Tijdens de pilot heeft Koningsgracht niet alleen aan de snelheid van het proces gewerkt, maar ook aan andere belangrijke aspecten, zoals minimale hinder voor de omgeving en duurzaamheid. “We houden zoals beloofd de vaarweg open en de rijweg vrij voor het verkeer. Behalve als ons wordt gevraagd om ook het maaiveld te vernieuwen, dan moet het verkeer op de kade logischerwijs een tijdje gestremd worden”, vertelt Luc. “En ons werk heeft ook geen schade aangericht bij de vaak kwetsbare funderingen van de panden en de pothuizen in de straat.”

“Koningsgracht brengt ook veel op het gebied van duurzaamheid”, vult Patrick aan. “Toen we begonnen met het IPK werd dat nog gezien als leuke bijvangst, maar nu is dat echt een speerpunt voor de gemeente.” Als voorbeelden van duurzaam werken noemt Luc onder meer elektrisch transport en het beperkte staalgebruik. “We gebruiken geen damwanden en onze palen hebben een slanke stalen kern”, vertelt hij. “Staalproductie is heel slecht voor het milieu, dus hierdoor houden we onze impact op het milieu heel laag.”

Xstream blokken

Voor de pilot ontwikkelde Koningsgracht ook nog een innovatief kwelscherm dat goed is voor het ecosysteem onder water, en dat is opgebouwd uit zogenaamde Xstream-blokken, die door BAM werden ontwikkeld. “Dat zijn kleine blokjes gemaakt uit restbeton die door hun vorm goed op elkaar inhaken, zodat ze stabiel blijven liggen,” legt Luc uit. “Daarachter storten we grind. Hierdoor kan er geen grond vanachter de kade uitspoelen, maar blijft het grachtenwater wel in contact met het grondwater. Dat laatste is essentieel voor de funderingen van de huizen. De ecologische winst is dat vissen als de rivierdonderpad tussen die Xstream blokken plekjes vinden om te schuilen en te paaien. En dat is weer goed voor de natuur in de grachten.”

“Het is ook een ideaal systeem om toe te passen op kwetsbare plekken waar rondvaartboten een bocht maken”, zegt Patrick. “Hierdoor wordt de bodem steeds verder uitgediept en krijg je uiteindelijk gronduitspoeling en zinkgaten. Tot de kade het begeeft, zoals bij de Grimburgwal gebeurde.”

Kansenboek

De komende maanden maakt Koningsgracht het werk aan de Brouwersgracht af. Terwijl de laatste meters van de kade worden vervangen, wordt een stukje verderop de straat alweer vernieuwd, compleet met aanplant van nieuwe bomen. Daarna is het nog een kwestie van door de eindtoets komen voor ze door kunnen met de volgende kades. Dat gebeurt dan binnen een raamcontract voor 8 jaar.

“We hebben het volste vertrouwen dat dat gaat lukken”, vertelt Luc. Maar hij vindt het wel jammer dat het aantal meters dat Koningsgracht mag vervangen lager uitvalt dan ze aan het begin van het traject hadden verwacht. Patrick legt uit hoe dat is gekomen: “Toen we een aantal jaar geleden met IPK begonnen, zetten we vanuit de gemeente nog vol in op het zo snel mogelijk vervangen van kades. Nu is de urgentie van toen wat afgenomen. We hebben meer inzicht en we ontwikkelen methoden om kades minder ingrijpend te renoveren. Dat betekent dat we kademuren minder snel volledig vervangen.”

Dat heeft gevolgen voor de businesscase van Koningsgracht. “We moeten kritisch kijken naar de investeringen, bijvoorbeeld de afweging of we speciale machines willen ontwikkelen voor dit werk”, vertelt Luc. “Maar wat we wel kunnen ontwikkelen zullen we niet nalaten”, voegt hij toe. “We hebben nog een kansenboek vol. Ideeën genoeg om de kades van Amsterdam zo snel, efficiënt, duurzaam en veilig mogelijk te herstellen!”