IPK: intensief samenwerken, radicaal innoveren

“Eén ding was al duidelijk in 2018, de kademuren stonden er niet best bij. Hoe slecht het allemaal precies was, en hoe groot het probleem was, dat wisten we nog niet”, vertelt de huidige projectmanager IPK Martin van den Berg. “Ik zeg we,” haast hij zich toe te voegen, “maar ik ben zelf pas later ingestapt, in 2020. Maar goed, het was in ieder geval duidelijk dat er snel iets moest gebeuren, en dat de traditionele methoden waarschijnlijk niet toereikend waren. Dus schreven we als gemeente een bijzondere aanbesteding uit, die in Nederland nog niet eerder was toegepast: het innovatiepartnerschap.”

Partners met lef

In die aanbesteding zocht de gemeente drie partners met lef om binnen dit contract samen radicaal nieuwe manieren van kadevervanging te ontwikkelen. Het doel was om oplossingen te ontwikkelen die veel minder hinder en impact zouden hebben op de omgeving, de helft van de doorlooptijd zouden hebben en toepasbaar zouden zijn in het hele centrumgebied van Amsterdam.

Verder was er ook nog de ambitie om dit allemaal tegen de helft van de ‘normale’ kosten te doen. En er waren aanvullende wensen op het gebied van onder meer duurzaamheid en het behoud van bomen. Die moeten we bij traditionele methoden kappen of verplanten als we de kade compleet gaan vervangen.

Maar liefst 16 partijen schreven zich in voor de eerste ronde, 6 partijen gingen door naar de tweede ronde. De 3 partijen die uiteindelijk overbleven waren de combinaties G-Kracht, Koningsgracht en Kade 2.020. Zij kwamen met 3 heel verschillende oplossingen.

Complementaire oplossingen

“Dat die oplossingen zo verschillend waren heeft ons toen echt verrast”, zegt Martin. “Door de vrijheid die ze kregen, hebben ze blijkbaar heel verschillende methoden kunnen bedenken. Methoden die ook nog eens heel mooi complementair aan elkaar zijn. Kade 2.020 werkt voornamelijk vóór de bestaande kademuur, G-Kracht boort er dwars doorheen, en Koningsgracht graaft juist achter de kademuur. Op die manier komen ze ook op verschillende plekken tot hun recht en kunnen we ze op verschillende plekken inzetten. Denk bijvoorbeeld aan een smalle gracht, een smalle kade, kades met een bocht, woonboten of grachten waar veel bomen staan die we willen behouden.”

Van papier naar praktijk

In 3 stappen moesten de partijen hun oplossing van papier naar praktijk brengen. En dat is best een avontuur, kan Martin wel zeggen. “Als je begint, heb je een goed idee dat je al redelijk ver hebt uitgewerkt. Maar dan ben je er nog lang niet. Je moet eerst rekenkundig bewijzen dat de oplossing haalbaar en opschaalbaar is voor de Amsterdamse binnenstad. Vervolgens moet je bepaalde kritische onderdelen van de techniek onder gecontroleerde omstandigheden testen. En tot slot moet je in de laatste fase met een pilot in de praktijk bewijzen dat het echt allemaal werkt zoals bedacht. Op dat traject van idee tot prototype alleen al kom je een hoop hobbels tegen. Je krijgt te maken met allerlei technische uitdagingen, maar ook met regelgeving waar je aan moet voldoen en allerlei factoren die in de omgeving spelen.”

Ondanks al die hobbels is het bij alle 3 de partijen uiteindelijk toch gelukt. Dat had volgens Martin alles te maken met de manier van samenwerken. “Die was echt anders dan anders. We hebben een open en transparante cultuur ontwikkeld, met korte lijnen en directe contacten. Ik zeg altijd ‘IPK dat is niet de gemeente aan de ene kant en de marktpartijen aan de andere kant, maar IPK dat zijn wij met z’n vieren, als gelijkwaardige partners’. Op die manier hebben wij ze ook veel vrijheid kunnen geven om maximaal te innoveren. Bovendien hebben ze ook onderling veel gedeeld en van elkaar geleerd. Dat kon ook omdat ze binnen het contract geen concurrenten van elkaar waren. We hebben daar echt veel winst uit gehaald, ook later tijdens de uitvoering.”

Pilotfase

Eind 2022 waren de 3 partners klaar voor de definitieve lakmoesproef: een pilotproject in de stad. G-Kracht ging aan het werk aan het Singel, Kade 2.020 aan de Lijnbaansgracht en Koningsgracht op de Brouwersgracht. In die pilots moeten ze aantonen dat het prototype van de oplossing ook echt werkt in de praktijk, met alle obstakels die daarbij horen. Zo stuitten ze bij Koningsgracht op de resten van een oude brug in de bodem. Bij Kade 2.020 kregen ze te maken met zinkgaten in de kade. Gelukkig bleek dat die niet door hun toedoen waren ontstaan. En bij G-kracht worstelden ze nog met een oplossing voor de holle ruimtes achter de nieuwe kademuur, om te voorkomen dat de kade achter de kademuur na verloop van tijd zou gaan inklinken.

“Maar over het algemeen ging het heel voorspoedig”, zegt Martin. “G-Kracht heeft de kademuur aan het Singel zonder problemen binnen de tijd en binnen budget vernieuwd. Bij Kade 2.020 zijn ze wat later begonnen en hebben ze het werk wat vaker even stilgelegd om goed te kunnen evalueren hoe het ging en wat mogelijke verbeterpunten waren. Maar de methode werkt nu super. Ook het verwachte boombehoud met deze methode wordt helemaal waargemaakt. Koningsgracht is inmiddels het langste bezig, maar nu de startproblemen hier zijn opgelost, gaan ook zij als een speer!”

Al doende…

Behalve voor toetsing zijn de pilots natuurlijk ook gebruikt om te leren. “Daar zijn ze ook voor bedoeld”, zegt Martin. “De 3 partijen hebben bijvoorbeeld gekeken of ze minder ruimte op het water in beslag kunnen nemen, en hoe ze hun processen kunnen versnellen en optimaliseren. Daarvoor hebben ze het werk ook wel eens stilgelegd. Zo heeft Koningsgracht op een gegeven moment besloten om een andere paalboormethode in te zetten. Dat kostte ze meerdere weken, maar dat levert ze op de lange termijn maanden winst op, en dus minder kosten en minder overlast voor de omgeving, want ze zijn sneller klaar.”

Verder werken 2 van de 3 partijen, Koningsgracht en Kade 2.020, nog niet of niet volledig met dedicated materieel. Ze kunnen hier dus leren wat ze moeten ontwerpen en ontwikkelen om het werk en de processen zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Kade 2.020 wil zo naast de Krachtpatser ook een Spierbal bouwen, een vaartuig waarmee ze de kade-elementen ook in de hoeken bij de bruggen vanaf het water kunnen installeren En Koningsgracht kijkt onder meer wat voor kranen of graafmachines het beste werken, en hoe we ze kunnen inzetten om het proces nog verder te optimaliseren.

Minder budget, meer renovatie

Tegelijkertijd kost het ontwikkelen van nieuw materieel veel geld. Dat zijn investeringen die de partijen natuurlijk ook moeten kunnen terugverdienen. En daar zit sinds een paar jaar wel een probleem, volgens Martin. “Met het nieuwe coalitieakkoord heeft de organisatie die binnen de gemeente verantwoordelijk is voor het herstel van de bruggen en kademuren flink moeten inleveren. We moeten het nu met de helft doen van het budget dat we hadden.”

Bovendien zijn er nieuwe technieken om de kademuren beter te monitoren, en worden er aan de hand van nieuwe inzichten ook nieuwe methoden ontwikkeld om kademuren niet volledig te vervangen. In plaats daarvan kunnen we in de toekomst vaker kiezen om ze te renoveren, zodat ze nog minstens 30 jaar mee kunnen. “Al met al betekent dat dat er minder geld en minder noodzaak is om kademuren volledig te slopen en vervangen”, legt Martin uit. “Tenminste, niet in zulke grote hoeveelheden als we zo’n 5 jaar geleden nog dachten.”

Contracten

Dit heeft ook zijn weerslag in de contracten voor het vervolg van de samenwerking met de drie combinaties. Als de 3 combinaties zoals verwacht alle drie de eerste eindtoets doorstaan – G-Kracht is in ieder geval al door – dan is het aantal meters kademuur dat ze toebedeeld krijgen beduidend lager dan wat een aantal jaar geleden nog de verwachting was.

“Het aantal meters  ligt nu net boven de ondergrens van wat hen eerder in het vooruitzicht is gesteld. En dat is best een teleurstelling voor de 3 partijen”, vertelt Martin. “Het is goed uit te leggen vanuit het algemeen belang dat wij als gemeente moeten dienen, maar vanuit mijn rol als projectmanager IPK vind ik het een heel lastige boodschap.” Desondanks zijn de 3 partijen volgens hem heel goed omgegaan met dit minder fijne nieuws. “Ik denk dat ook hier de goede relatie en het onderlinge vertrouwen dat we in de afgelopen jaren hebben opgebouwd een grote rol speelt.”

Toekomstperspectief

Het worden dus minder meters dan verwacht, maar dat wil niet zeggen dat de 3 partijen stil blijven zitten. Martin: “Ze bieden al veel meer kwaliteit als het gaat om boombehoud en de woonboten. En ze gaan hun methoden ook nog verder doorontwikkelen en optimaliseren om slimmer, duurzamer en efficiënter te werken.

“Bijvoorbeeld door meer elektrisch te werken en met minder gebruik van staal en beton. Dat is tegelijkertijd ook goedkoper. In overleg met de gemeente  wordt er zelfs weer nagedacht over het gebruik van hout in de constructies. En ze onderzoeken mogelijkheden om hun eigen oplossingen ook in te zetten voor renovatie of te combineren met andere renovatiemethoden.

“En last but not least, de cultuur van openheid en samenwerken die het IPK kenmerkt willen we natuurlijk ook koesteren. Die cultuur is juist heel belangrijk geweest voor de innovaties die we binnen dit traject hebben opgeleverd. En die zal juist in de toekomst van grote waarde kunnen zijn voor de gemeente.”