Kunstwerken

Veel bruggenbouwers zullen zeggen dat het ontwerp van de brug op zich al kunst is. Kijk maar naar de kloeke bruggen van Piet Kramer of de slanke ontwerpen van Dick Sleebos. Elke nieuwe generatie komt weer met een nieuw idee van hoe een brug eruit moet zien. In Amsterdam is het klassieke prototype van de beweegbare brug de ophaalbrug met houten hameistijlen zoals je die nu nog steeds ziet in het centrum en de westelijke eilanden. Het beroemdste voorbeeld hiervan is natuurlijk de Magere Brug over de Amstel.

Als het over vaste bruggen gaat, en dat is het merendeel van de bruggen in Amsterdam, dan is de welfbrug het origineel. In het tweede deel van de 19^e eeuw werden veel van deze welfconstructies vervangen door platte ijzeren plaatbruggen, zodat de paardentram eroverheen kon, en later de elektrische tram. Tot ver in de 20^e eeuw was er een grote groep die zich verzette tegen de bouw van die ‘lelijke gedrochten’. Met succes, want tussen 1945 en 1982 werd een groot deel van deze bruggen weer vervangen door karakteristieke boogbruggen. Maar dan meestal wel van staal en gewapend beton, om het veel zwaardere verkeer te kunnen dragen.

Kramer en Krop

In de tussentijd, vanaf de jaren ’20 van de 20^e eeuw, kregen de nieuw te bouwen staal en betonnen plaatbruggen nieuw elan dankzij de ontwerpen van bruggenarchitect Piet Kramer en zijn verwanten van de Amsterdamse School. De kloeke bruggen van Kramer kenmerkten zich door het gemengd gebruik van baksteen en natuursteen, het sierlijke smeedijzer voor de balustrades, en natuurlijk bij tientallen bruggen het iconische beeldhouwwerk van Hildo Krop. Hij decoreerde de bruggen vaak met faunen en andere mythologische wezens, maar ook met voorstellingen van mensen en dieren, zoals bij de Vierwindstrekenbrug, de Lyceumbrug en de Kindertjesbrug.

Slebos en Sterenberg

Hoewel de Amsterdamse School vanaf de jaren ’30 aan invloed verloor, ging Piet Kramer tot aan zijn pensioen door met het ontwerpen van bruggen in deze stijl. Vanaf midden jaren ’50 werd zijn rol overgenomen door onder meer Dick Slebos. Met zijn ontwerpen sloeg de Amsterdamse bruggenbouw weer een nieuwe richting in. Veel van de bruggen van Slebos zijn slank van vorm en beschrijven een flauwe kromming, als van een bal die je over het water gooit. Kijk maar naar de bruggen die hij over de Slotervaart bouwde, of de Torontobrug over de Amstel.

Slebos’ tijdgenoot Dirk Sterenberg maakte vanaf begin jaren ’60 de ontwerpen voor drie nieuwe bruggen over de Nieuwe Herengracht: de Latjesbrug, de Hortusbrug en de Vaz Diasbrug. Alle drie de bruggen zijn versierd met de opvallende, speelse brugleuningen van Herman van der Heide. Aan de onderkant van het dek van de Vaz Diasbrug staat het experimentele gedicht Wibautotisme van Kristiaan Kanstadt. Als je moet stilstaan voor de brug, kun je het gedicht gaan lezen.

Vanaf begin jaren zeventig tot in de jaren ’80 maakt Sterenberg ook een reeks opvallende ontwerpen voor een reeks van ophaalbruggen, waaronder de Theophile de Bockbrug, de Nijlpaardenbrug, de Pelikaanbrug, en de Ezelsbrug.

Vanaf de jaren ‘90

De opvallendste ontwerpen sinds de jaren ’90 vinden we logischerwijs in de nieuwe wijken van Amsterdam. Zoals de negen bruggetjes met kunstwerken van Monica Droste en Guy Rombouts op de Oostelijke Eilanden, en de prachtige Pythonbrug die Borneo-eiland verbindt met Sporenburg.

Op IJburg hebben we natuurlijk de markante Enneüs Heermabrug, en in Nieuw-West verscheen in 2010 de Cor Blekemolenbrug, een spectaculaire brug die zich als een origamikunstwerk over de Erasmusgracht wentelt. In Zuidoost vinden we sinds 2010 zes levensgrote mannen van cement die onder de Groesbeekdreef uitbundig staan te pissen in het water. Het zijn Les Pisseurs d’Amsterdam, en ze zijn van de hand van de Brusselse kunstenaar Pascal Marthine Tayou. Hij wilde Amsterdam een variant geven op het beroemde beeld uit zijn eigen stad.

We eindigen onze tocht bij de Zuidas. Daar vinden we onder meer de Lex van Deldenbrug. Het ontwerp van Liesbeth van de Pol is geïnspireerd op de Torensluis, de oudste en breedste brug in het centrum van Amsterdam. Zij wilde met deze brug niet alleen een plek creëren om overheen te lopen of te fietsen, maar ook om even stil te staan en om je heen te kijken wat er allemaal in de stad gebeurt. Zo’n 170 meter verderop vinden we ons laatste kunstwerk: de Kunstbrug. Martijn Sandberg ontwierp hier een brug met goudkleurige spijlen, die de bewegingen op de brug weerspiegelen in het water. Vanuit de juiste hoek gezien vormen de spijlen aan de zijkant de tekst ‘Opgelet! Kunstwerk! Opgelet!’. Zo speelt de brug met de twee betekenissen van dat woord: als bouwwerk en als kunst.