Natuur in de kademuur

Professionele natuurliefhebbers zoals Maurice en Jorine hielden jaren terug hun hart vast als er in de stad werd gebouwd of verbouwd. Terwijl zij in een landschap van beton en stenen nog allerlei leven zagen scharrelen en fladderen, werd er gemaaid en gesloopt zonder acht te slaan op dieren en planten. “De bouwplannen hielden wel rekening met de natuur”, vertelt Maurice. “Maar de nadruk lag op het weghouden van dieren, zodat ze de planning van een bouwproject niet zouden hinderen.”

Daar kwam gelukkig verandering in. Amsterdam werkt sinds 2009 met een gedragscode flora en fauna, zodat de uitvoering rekening houdt met alle wilde dieren en bijzondere planten. Maar bij het werk aan de bruggen en kademuren gaan we nog een stap verder. Daar maken we ruimte voor tijdelijke natuur, zoals de idylles bij tijdelijke versterkingen. We letten niet alleen op de flora en fauna die al ter plekke bestaat of zich spontaan vestigt in de tijdelijke situaties, maar maken ook plek voor meer verschillende planten en dieren in nieuwe en gerenoveerde bruggen en kademuren. Jorine, Maurice en hun collega Marije Langstraat hebben vastgelegd hoe dat werkt in een handboek Natuurinclusieve Bruggen en Kademuren, dat binnenkort verschijnt.

Kalkrijke mortel in kademuren

Om muurplanten zoals varens goed te laten groeien, wordt een kalkrijke mortel gebruikt bij het metselwerk. “Die varens planten we niet, ze groeien daar vanzelf”, zegt Jorine. Ze zijn niet schadelijk voor het metselwerk. Het werken met kalkrijke mortel werd ook vroeger standaard gebruikt. In de kieren en spleetjes van de kademuren leven ook piepkleine dieren, zoals spinnen, mieren, mijten. Jorine: “Eigenlijk is een kademuur een verticale stadsjungle met weelderige muurplanten.”

Zoetwatermosselen

Bodems met diverse structuren moeten voor mosselen een mooie plek zijn om zich te vestigen. In de binnenstad zijn op diverse plekken speciale rif-achtige structuren in de bodem geplaatst, om de mosselen te paaien. Maar nee, de mosselen zoeken hun eigen weg. Jorine: “Ze hebben een voorkeur voor de luwte en de onderwaterstructuren van de kademuren, niet voor de betonnen buizen en structuren die speciaal voor ze zijn neergelegd.” Stagiair Yse is nu met een onder-water-drone aan het inventariseren welke plekken de mosselen zelf hebben uitgekozen als woonplaats, zodat volgende bouwprojecten nog beter rekening met ze kunnen houden.

Visstenen

Vissen zoals stekelbaarsjes, de paling en de rivierdonderpad houden van kleine holtes, kuiltjes en spleten onder water. Maar de nieuwe kademuren zijn keurig recht. “Onder water zorgen onderwaterstructuren, zoals holle stenen, zogenaamde visstenen en stortstenen voor plekken waar ze zich kunnen verstoppen of eitjes kunnen leggen.” De eerste kademuur met visholtes is bij de Duivendrechtsevaart geplaatst.

Ondiepe stukken gracht

“Grote snoeken jagen graag in helder water,” zegt Jorine. “De ondiepe stukken in de gracht, waar we waterplanten hebben geplant, zorgen daarvoor.” Bonus: vanaf de kant zijn de vissen goed zichtbaar. “Je ziet tussen die planten van alles zwemmen, ook baars en voorn.” En op die waterplanten komen insecten af, zoals libellen. “Het is een springplank voor biodiversiteit. Sommige planten zaaien zich uit, zoals de toortsen die we hebben geplant. Die zie je ineens op andere plekken opduiken.”

Vleermuisholtes

Onder bruggen worden plekken voor vleermuizen gemaakt. Bijvoorbeeld op IJburg, waar in de brugconstructies speciale holtes zijn gemaakt. Daar kunnen vleermuizen overdag rustig in het donker uitrusten van hun nachtelijke avonturen. Maurice: “Vleermuizen zijn belangrijk voor de stad, ze vangen elke nacht duizenden muggen. Dat is een win-win. Wij vinden die muggen vervelend en de vleermuizen vinden ze erg lekker.”

Van de feestelijke verlichting van boogbruggen over de grachten worden de vleermuizen niet blij, maar toeristen in rondvaartboten juist wel. “Daar hebben we duidelijke afspraken over kunnen maken”, vertelt Maurice.

Natuur is vergevingsgezind

Dieren en planten weten de grachten en kademuren vanzelf te vinden als de omgeving vriendelijk voor ze is, concluderen Jorine en Maurice. “Als wij zorgen dat de omstandigheden goed voor ze zijn, dan komen dieren en planten daar vanzelf op af. Eigenlijk is de natuur heel vergevingsgezind.”